Test1: Difference between revisions

Ἀποκαλοῦμε συνήθως μέθοδο ἕνα σύστημα ἀκολουθητέων πρός ἐπίτευξιν ὁρισμένου σκοποῦ κανόνων.<ref>Ὁ Σούρλας (1986, σελ. 25) μιλᾶ γιά «προμελετημένη διαδοχή ἐνεργειῶν διαταγμένων σέ ὁρισμένη σειρά, ἔτσι ὥστε ἡ συνεπής πραγμάτωσή τους νά ὁδηγεῖ ὅσο γίνεται καλύτερα στήν ἐπίτευξη ὁρισμένου στόχου». Πρβλ. καί σχετικό λῆμμα Λεξικοῦ Τριανταφυλλίδη, σελ. 833: «ὀργανωμένο σύνολο κανόνων πού ρυθμίζουν ὁρισμένη ἀνθρώπινη δραστηριότητα. 1α. Σύνολο κανόνων ἤ ἐνεργειῶν γιά τήν ἐπίτευξη ὁρισμένου σκοποῦ».</ref> Τό διαζύγιο ἀνάμεσα στίς δύο κουλτοῦρες, προετοιμασμένο ἤδη στά τέλη τοῦ 18ου καί ἐπικυρωμένο στά τέλη τοῦ 19ου αἰῶνα,<ref>Βλ. Wallerstein (2011), σελ. 219 ἑπ.</ref> μᾶς ἀναγκάζει νά διακρίνουμε τίς ἐπιστῆμες, ἀναλόγως τῆς χρήσης ἐξηγητικῆς ἤ κατανοητικῆς (/ἑρμηνευτικῆς) μεθόδου, σέ νομοθετικές καί ἰδιογραφικές ἀντιστοίχως.

Εἶναι δυνατόν νά ἐνταχθεῖ ἡ διαδικασία τῆς ἀναστοχαστικῆς ἰσορροπίας σέ κάποιο ἀπό τά δύο πρότυπα; Ἀπό τήν μία, ὁ Ρώλς ἀκολουθεῖ νομοθετική πορεία, δηλώνοντας τήν πρόθεσή του νά συγκροτήσει «μία μορφή ἠθικῆς γεωμετρίας, παρ’ ὅλη τήν ἀκαμψία πού ὑποδηλώνει ὁ ὅρος».<ref>Ρώλς (2010), σελ. 156. Ὁ Rawls προσπαθεῖ νά οἰκοδομήσει ἕνα ἀξιωματικό ἠθικό σύστημα, παραδεχόμενος τήν δύναμη τῆς παραγωγικῆς (deductive) λογικῆς (σελ. 154, 156, 226), ὄχι ὅμως χωρίς κριτική τῶν ὠφελιμιστικῶν ἤ θεμελιοκρατικῶν προϋποθέσεών της (σελ. 228, 655).</ref> Ἐπιδιώκει –ἀκόμη καί ἄν ἀποφεύγει νά χρησιμοποιήσει τήν συγκεκριμένη ἔκφραση– τήν ἀξιωματικοποίηση τῆς ἠθικῆς, τήν δημιουργία ἑνός ἐσωτερικά συνεκτικοῦ καί ἀντικειμενικοῦ ἠθικοῦ συστήματος.<ref>Βλ. χαρακτηριστικά τήν ἐκτεταμένη ἀνάλυση τῆς ἀντικειμενικότητας τῶν ἠθικῶν κρίσεων τῶν αὐτόνομων προσώπων στά πλαίσια τῆς εὐτεταγμένης κοινωνίας (Ρώλς, 2010, σελ. 583 ἑπ.).</ref> Ἐν τούτοις, ὁ Ρώλς μοιάζει νά ἐγκολπώνει καί ἔντονα ἰδιογραφικά στοιχεῖα. Ἤδη ἡ συμβολαιική κατασκευή χρησιμοποιεῖται ἀκριβῶς γιά νά θεσμίσει τά ἀνθρώπινα ὄντα ὡς διακριτά πρόσωπα μέ ἰδιαίτερα χαρακτηριστικά καί πεποιθήσεις.<ref>Ἕναν πρόσθετο παράγοντα σχετικοποίησης τῆς νομοθετικῆς πλευρᾶς τῆς ρωλσιανῆς σκέψης, ἀποτελεῖ ἡ ὁμολογία ὅτι «ὑπάρχουν ἄπειρες παραλλαγές τῆς ἀρχικῆς κατάστασης, καί ἑπομένως δέν χωρεῖ ἀμφιβολία ὅτι ὑπάρχουν ἄπειρα θεωρήματα ἠθικῆς γεωμετρίας» (σελ. 162). Παρά ταῦτα, ὁ Rawls δέν θεωρεῖ σημαντική τήν ζημία, δεδομένου ὅτι «ἐλάχιστα ... εἶναι αὐτά πού παρουσιάζουν φιλοσοφικό ἐνδιαφέρον».</ref> Ἡ ἴδια ἡ ἀναστοχαστική ἰσορροπία δέν στηρίζεται στήν ἀντικειμενικότητα, ἀλλά θεσπίζεται ὡς διυποκειμενική διαδικασία. Ἐπί πλέον, ἡ ἀξίωση ἐφαρμοσιμότητας<ref>Βλ. Ρώλς (2010), σελ. 18, 194, 364, 640, 661.</ref> τῆς θεωρίας τῆς δικαιοσύνης τήν ἐξαναγκάζει νά προσαρμοστεῖ –καί συχνά νά παραμορφωθεῖ ἐξ αἰτίας της– στήν ποικιλία τῶν ἱστορικῶν δεδομένων.<ref>«Τό ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὄν ἱστορικό σημαίνει πώς ἡ πραγμάτωση τῶν δυνατοτήτων ἀτόμων πού ζοῦν κάποια δεδομένη στιγμή προαπαιτεῖ τήν συνεργασία πολλῶν γενεῶν (ἤ ἀκόμη καί κοινωνιῶν) γιά ἕνα μακρό χρονικό διάστημα. Σημαίνει, ἐπίσης, ὅτι ἡ συνεργασία αὐτή καθοδηγεῖται κάθε στιγμή ἀπό μία κατανόηση τῶν πεπραγμένων τοῦ παρελθόντος, ὅπως αὐτά ἑρμηνεύονται ἀπό τήν κοινωνική παράδοση» (σελ. 596). Ἔτσι, π.χ., γιά τό ποιό κοινωνικό σύστημα εἶναι τό κατάλληλο γιά τήν ὑλοποίηση τῆς θεωρία τῆς δικαιοσύνης τήν ἀπάντηση δίνουν «οἱ ἱστορικές συνθῆκες καί οἱ παραδόσεις, οἱ θεσμοί καί οἱ κοινωνικές δυνάμεις τῆς κάθε χώρας» (σελ. 15). Βλ. ἐπίσης, σελ. 325: «μιά τέτοια ἀπάντηση ἐξαρτᾶται, σέ μεγάλο βαθμό, ἀπό τίς παραδόσεις, τούς θεσμούς καί τίς κοινωνικές δυνάμεις κάθε χώρας, καθώς καί ἀπό τίς ἰδιαίτερες ἱστορικές περιστάσεις της», καί σελ. 333: «...τό ποιό σύστημα εἶναι τό καλύτερο γιά ἕναν δεδομένο λαό ἐξαρτᾶται ἀπό τίς περιστάσεις, τούς θεσμούς καί τίς ἱστορικές παραδόσεις του». Πρβλ. τό ἐπιχείρημα γιά τήν ἀνισότητα τῶν πολιτικῶν ἐλευθεριῶν ὡς «ἐπιτρεπτή προσαρμογή στά ἱστορικά δεδομένα» (σελ. 295-296).</ref> Ἄλλωστε, τό ἐγχείρημα μίας ἠθικῆς δικαιολογημένης ordine geometrico φαίνεται νά ὑπονομεύεται ἀπό τήν παραδοχή τοῦ Ρώλς ὅτι «δυστυχῶς, ἡ συλλογιστική μου ἀπέχει πολύ ἀπ’ αὐτό τόν στόχο, γιατί εἶναι σέ μεγάλο βαθμό διαισθητική».<ref>Ρώλς (2010), σελ. 156. Πρβλ. καί σελ. 543: «Δέν θά ἰσχυριζόμουν βέβαια ὅτι ἡ δικαιοσύνη ὡς ἀκριβοδικία εἶναι ἡ μόνη θεωρία πού μπορεῖ νά ἑρμηνεύσει πειστικά τό αἴσθημα δικαιοσύνης».</ref>

Ἄν ὅμως ἡ ἀναστοχαστική ἰσορροπία εἶναι καί νομοθετική καί ἰδιογραφική μέθοδος, ἤ, μᾶλλον, οὔτε νομοθετική οὔτε ἰδιογραφική, τότε μήπως δέν ἀποτελεῖ κἄν μέθοδο, ἤ, ἀκόμη, μήπως βρίσκεται πέρα ἀπό τήν μέθοδο; Ὁ Ρώλς διστάζει νά ἀναφερθεῖ στήν διαλεκτική, ἐμμένει στόν διαδηλωμένο καντιανισμό<ref>Ἡ ρωλσιανή μεταχείριση τοῦ Kant παραμένει διαρκῶς σημεῖο ἀντιλεγόμενο, βλ. Budde (2007).</ref> του, ἀλλά τελικῶς τό ἀποτέλεσμα θυμίζει ἐκείνη τήν εἰκόνα τοῦ Μάρκου Αὐρηλίου. Ἀπό τήν ἀκαθόριστη ὅλην οὐσίαν συμπήγνυνται, σάν ἀπό κερί, δεντράκια, ἀλογάκια, ἀνθρωπάκια, καί ὅ,τι ἄλλο: ὑπάρχουν γιά λίγο, κι ὕστερα λειώνουν κι ἐπιστρέφουν στήν ροή τῆς φύσης. Ἔτσι καί ἡ θεωρία τῆς δικαιοσύνης: ξεπηδᾶ πάνοπλη ἀπό τό κεφάλι τοῦ Ρώλς , ἀλλά ὁ γονέας της γνωρίζει καλά ὅτι δέν εἶναι παρά μιά θεωρία, καταδικασμένη νά παραμορφωθεῖ καί ἴσως ἐν τέλει νά ἀχρηστευθεῖ.<ref>Ρώλς (2010), σελ. 81.</ref>

Ἆραγε ἡ προηγηθεῖσα ἐπιχειρηματολογία ἀποκαλύπτει τήν κρυφή γοητεία ἑνός ἐπαναστάτη Ρώλς; Σέ καμμία περίπτωση. Αὐτό πού θέλησα νά δείξω εἶναι ἀφ’ ἑνός ὅτι ἡ θεωρία τῆς δικαιοσύνης ἀναφέρεται σέ μία μελλοντική «ρεαλιστική οὐτοπία»<ref>Βλ. Rawls (2000a), passim. Θεωρῶ δηλαδή ὅτι χρειάζεται μία ἔντονη ἀσυνέχεια μεταξύ τῆς σημερινῆς μας κατάστασης καί τῆς μελλοντικῆς εὐταξίας. Ἡ κριτική πού ζητᾶ τήν ἐπίλυση τῶν προβλημάτων μόνο μέσῳ τοῦ διαλόγου καί στά πλαίσια τῶν ἰσχυόντων θεσμῶν στήν πραγματικότητα ἀναιροῦν τήν ρωλσιανή σκέψη, θεωρώντας ὅτι ἡ κοινωνία μας εἶναι κατά βάσιν δίκαιη, καί χρειάζεται ἁπλῶς νά ἐκσυγχρονιστεῖ περισσότερο στά σημεῖα. Ὅμως ἡ θεωρία τῆς δικαιοσύνης ἐφαρμόζεται στήν βασική δομή τῆς κοινωνίας, ἡ ὁποία, κατά τόν Rawls, κάθε ἄλλο παρά εὔτακτη εἶναι. Μέ ἄλλα λόγια, ἤ ἔχουμε προβληματική δομή ἤ ἔχουμε προβληματικό «ἐποικοδόμημα». Ὁ Rawls φαίνεται νά συμφωνεῖ μέ τήν πρώτη ἐκδοχή. Βλ. ἐνδεικτικά καί Ρώλς (2010), σελ. 428-429, ὅπου δικαιολογεῖ τήν ἐπαναστατική δράση, ἐφ’ ὅσον αὐτή ἀντιμάχεται ἄδικα καί διεφθαρμένα καθεστῶτα (σελ. 423).</ref> καί ἄρα ἀδυνατεῖ νά χρησιμεύσει ὡς νομικό ἐργαλεῖο στόν σημερινό δικαστή, καί ἀφ’ ἑτέρου ὅτι μία καντιανή ἀνάγνωση τοῦ ρωλσιανοῦ ἔργου εἶναι καταδικασμένη νά ἐθελοτυφλεῖ ἔναντι τῶν ὑπορρήτως ἀλλά οὐσιωδῶς διαλεκτικῶν βάσεών του. Ἡ θεωρία τῆς δικαιοσύνης εἶναι ἕνα πολιτικό ὅραμα, τίποτε λιγότερο, ἀλλά καί τίποτε περισσότερο.

Ἐν πάσῃ περιπτώσει, τό ἔργο τοῦ Ρώλς παραμένει μία δεξαμενή ἄντλησης ἰδεῶν καί ἐπιχειρημάτων ἰσχυρῶν – ἀκόμη καί μέ ἀμφισβητήσιμα τά θεμέλιά τους.<ref>Κάτι πού τό δέχεται καί ὁ ἴδιος ὡς θεμιτή πιθανότητα, βλ. Ρώλς (2010), σελ. 41.</ref> Ἴσως ὅμως τελικῶς ἡ πιό πυκνή κριτική τοῦ ρωλσιανοῦ ἔργου νά ξεκινᾶ ἀπό τήν πρακτική-πολιτική καί ὄχι τήν νομική-θεωρητική ἀνάλυση: «Ὁ πραγματικός κόσμος εἶναι ὁ κόσμος τῆς ταξικῆς διαίρεσης καί ταξικῆς σύγκρουσης. Ἕνα λογικό ἐπιχείρημα δέν εἶναι ἀρκετό γιά νά πείσει μία ἐπιχείρηση πού κερδίζει δισεκατομμύρια».<ref>Ζίν (2009), σελ. 203.</ref>